Lomhnak hi Phaisa menin…

„Mizeimaw nih Vawlei hi aning piin co sehlaw, a Nunnak sung ṭung sehlaw, zeital amiak hnga maw?

Miak hlah!

Cun a Nunnak cu zeital mawin acaw ṭhan kho hnga maw?

Caw ṭhan kho hlah! [Mar 8: 36-37]

Amerika i New York hi Inn sang pipi umnak Khua asi. Hi Khua hin Vawlei cung Inn sang bikmi (1954 tiangah) zong aum i a minah Empire State Building an ti. Asan pe 1250 (381m) asi i a chungah hin dot 102 aum i Minung 25,000 an um kho. Cu tluk dengmangin a sangmi Inn khat zong aum i cucu Times Building an ti i News tuahtu pawlhna Rian ṭuannak asi. Hi Times Building sangpi chungah hin News Papers ṭialtu Ogden timi Pa cu Rian aṭuan. Ral lioah Kum 4 chung Pacific Rili leiah ava ṭuan. Hawaii Tikulh le Guam Tikukh zongah khan ava um i New York cu angai ngai tawn. Atu cu New York cun aum ṭhan cang. Rian le aṭha, a Nihlawh le atam, zeihmanh Lomhnak hmuhnak dingah a Dawntu ding aum lo.

Amerika chung Thluachuahnak le Nomhnak le Thadamnak vialte cu an ta asi ko. vawlei cung i khuazeihmanh hi Hmun tlukin nomh le hnangamnak a hmuhnak ding Hmun aum ti lo. Sihmansehlaw a Khuaruah a harngai ngaimi cu kha Inn chung i a Ṭuanmi kha a zohhna tikah an ilawm lo i an phun, an zai, an Thin ahung, an isi, an imawhchiat i pakhat le pakhat an icongoihhna kha ahmuh.

Pathian nih Thluachuahnak tam piin apek mihna kha an zoh philh i a Nomhnak le Hnangamnak aum bik tiin an ruah nakah hin arak um lo ziar tawn ko tikha a Lung ahung pem. Lam cung Mawṭawka awnmi Thawng le mi Thawri cu a Khan chungah cun ahung lut pah. Cu lakah cun hehti i Seh caṭial mihna an caṭial Thawngle an iceihmi Thawng le Telefon onh Thawng cu ahun icawh. Hibantuk buai curin an um lioah hin mizeihmanh i an va ruah manh lomi cu „Lomhnak timi hi Tangka ngeih le thil ngeih lawng nihin a chuahpi lo“ tihi asi, tikha fiang chin lemangin ahun hngalh. Ogden nicun a zohhna lemang tikah a Lung chungin ahung chuakmi cu, hihna nihin Bawipa Jesuh nih arak chimmi Bia, mi nihin Vawlei pumpi hi co hmanh sehlaw a Nunnak asungh ṭungah cun a caah zeihmanh a ṭhahnem lo, timi kha hngalhna sehlaw cu, an ilomh lonak le an Ingpuannak, pakhat le pakhat an icongoihnak hi alo ko hnga tihi asi.

Lomhnak timi hi leng leiin thil ruang lawngah hin arak si kho bal lo i chung leiin kan sining taktak ruangah hin asi deuh ati. Cucacun Ogden nih ka Rian hrim hrimah asi tiah ahun iruah mi cu, an chung leiin sining ruang lawngah Lung lomhnak an hmu lai ti hngalhter kha asi. Cucacun a Cafung alak i News Papers chungah cun hitin aṭial;

„Atu lio tlukin mi nih zeitin dah Lomhnak kan hmuh khawh hnga tiin an kawl Caan hi aum baltheng lo. Lomhnak hmuh khawh nakhnga tiin an Inn ṭhatter an izuam, Tangka tam deuh hmuh an izuam, Tangka tam deuh hmu ṭungin zeitin dah an Rian awl deuh nakhnga ti Lam kawl mihna an si.

Sihmansehlaw Lomhnak cu an dawi deuh paoh le chuncha bangin a ithawn deuh lemang ve. Cucacun a Lam kawl an ipalh ko rua! A ngaingai ticun Lomhnak hi afawi tuk caah an hmuh lo asi rua! A Hmuhnak ding Lam hi Kutdong zat hmanh asi rua lo. Cu Lam cu hihi asi ko; Lomhnak hi chung leiin ahung chuakmi asi i fek tein a umnak Hmun cu nuning Ziaza ṭhain nun le chia le ṭha Thleidannak a thiangin nun hi asi. Kan palh mihna a tampi ko lai,

sihmansehlaw chia le ṭha Thleidannak nih sual a kan phawt le phawt lo a biapi ngai ngaimi asi i cu nicun sual a kan phawt peng buin Lomhnak taktak cu aum kho hrihrim lo.

Biaknak hi aherh ko, sihmansehlaw Biaknak zong hi kan chia le ṭha Thleidannak anun i a Nunhtu asi lo sicun a ṭhahnem tuk lo.

Lomhnak i a Ral ngan bikmi cum ah Zawn lawng iruahnak hi asi i midang va lomhter lawngah hin mah zong ilomh khawh asi ve. Cucacun midang kan lomhter khawhhna lioah kan ilomh nakin Lomhnak ngan deuh aum ti lo. Lomhnak hi Phaisa menin rak cawk khawh asi lo, an ipehtlaihnak hi cu a hmete lawng arak si.

Lomhnak hmu mihna kong a hngalhmi tampi lakah hin Amerika Parliament i Pastor arak ṭuanmi William Ellery Channing kong hi zohchunh awk tlakin an ruahmi asi. Cupa nicun kan hmuhmi kha atlawm a tamah hmuhmi ning zat khan nung usih, nuam tukin nun nakin a idawh tawkin nun kha kawl deuhhna usih, Hnipuan man fakfak nakin aṭha tawk kha duh deuhhna usih, fak piin hngalh izuam usih, dai tein khuaruah izuam usih, nem tein Bia chim usih, thuh phenhmi zeihmanh ngei loin rianṭuan usih, Arfi kan zohhna tikah zei Bia dah an chim tikha ngaihna usih, vate nih Hla an sak tikah kan Hna chi usih, Ngakchia le Upa chimmi Biasuallam hngalh khawh izuam usih, midang in khawh kha izuam usih, Rian kha ralṭha ngaiin ṭuan usih, Caan ṭha kha lungsauin hngak usih, inamhnaw hlah usih, atawi nakin thil sawsawhte hin Thlarau nih a kan hruainak Aw theih le Kut hmuh izuam usih,“ ati.

Mining nihin kan rak herh tawnmi cu thil sining taktak ichimh hi asi. Mah Zawn lawng a iruat i zeihmanh asiang lo mihna hi angei deuh le a inuam deuhhna an lo tawn. Sihmansehlaw khikhi cu Caan tawite ca lawng arak si tawn. A hman taktakmi le saupi nguhmi le Lomhnak taktak arak simi hicu, mah Zawn lawng ruah loin mi Zawn arak ruat i mah Lomhnak lawng kawl loin mi Lomhnak arak kawl mihna ṭheo nih hin an rak hmuh, zeicaticun mah ca lawngin rak ilomh khawh asi lo, ilomh pitu rak ngeih lawng lawngah arak tlingmi asi.

Lomhnak chung thil umtuning cu hi bantukin asi caah hin mi Zawn va ruahhna hi voikhat voihnih cu sunghhna alo tawn, ngaihchiat nakhna sitawn hmansehlaw Caan asau i a Zia ahung langh tikah cun a Sining ṭhiam ṭhiamin ahung lang ko. Jesuh nih a Nunnak asiang mihna nicun a Nunnak kha ahmuh lai a timi hi Kum 2000 fai chung hmanh asi cang i asi lo a Titu an tam ko nain a Sinak cu mizeihmanh al khawh lo asi zungzal ko.

Tangka tampi ngeihhna ahin kan ilawm rua lai tiah Tangka ngei lomi pawlhna nihin kan ruah tawn. Sinain Tangka ngeipawl nicun ngeih lawngin Lomhnak atlin khawh loning hoihna cu an langhter ko.

Cun Henrik Ibsen timi Pa nicun, „Tangka nicun a Hawng lawng acawk khawh, a Muru acaw kho lo, Rawl cu a in cawnpiak khawh, sihmansehlaw Rawl duhnak cu a in cawkpiak kho lo, Si cu a in cawnpiak khawh, sihmansehlaw Damnak cu a in cawnpiak kho lo, Theihhngalhnak cu a in pek khawh, sihmansehlaw Hawikom taktak cu a in pe kho lo, Rian ṭuan piaktu Sinum cu a in hlanpiak khawh, sihmansehlaw zumh awk tlak sinak cu a in cawkpiak kho lo, Nomhnak cu a in pek khawh, sihmansehlaw Daihnak le Lomhnak cu a in pe kho lo,“ arak ti.

Cun Edward Bok zong nih hiti hin arak ti fawn, „Minung hi Changreu lawngin kan nung kho lo. Phaisa hun ingeih luaimaihna, Nawl ngeihnak tampi hun ngeihhna hi kan nun nakah hin a biapi bikmi an si lo. Nunnak timi hi, hi thilhna pinah ahin asi hi thil a tlolhmi nicun Nunnak chungin a biapi bikmi atlolh, cucu midang ca ṭhathnem asi,“ ati.