|
||||
Lomhnak hmuh awkah…
Ṭhat lo leiin Min arak thang ngai ngaimi Rom Siangpahrang Nero cu Krifami zong tampi arak that mipa asi.Cu lioah cun Rom khuaah hin mifim ngaimi Lucius Annaeus Senaca timi arak um ve. A ṭialmi Ca hi amah Chan lio hrawngah cun mi nih an rak rel duh bikmi asi. Mizapi nih duhmi ahung si i Min thang ahung si tikah khan Siangpahrang Nero nicun Cozah doh na itim tiah, a itima loin Lih apuh i amah le amah kha ithah afial. A Chung le cu an Ngaih achia ngai i an ṭap lemang, rovuih Bia zeital kan chiahta ko an ti. Sihmansehlaw zeihmanh kha achim duh lo, „ka Nunning kha ka rovuih ṭha bikmi cu asi ko,“ tiah a tihna. Seneca nihin amah Chan hlan Kum 600 i arak ummi Grikmi Croesus timi Siangpahrang umnak Inn sal arak simi Pa nih arak ṭialmi Tuanbia tete rel kha aduh ngaihna i cawnpiaknak ṭhangai ngai an ngei, tiah aruah. Cu a Tuanbia chungah cun Minung le Saram zong kha Bia an iruah kho i Saram le Saram zong an iruah kho ve. Cu Tuanbia chungah cun zeitin dah aum ticun; voikhat cu Cenghngia tumpi cu Ram avai i abat tuk pinah rawlṭam ngaiin Mitsurruang tangah khan a idin. Van ahun zoh i Mitsurthei hmin duk dukmi kha ahei hmuhhna. Cucun Or fok ngaiin heh tiah a ihlok i Mitsurthei phanh a izuam. Sihmansehlaw aphan kho lo i Bei dongh tukah, khi Mitsurthei tham cu an thor ko lo hmemaw, ati. Cu bantuk Tuanbia tete cu Aesop nicun a ṭialhna i Senaca nih arak relhna tikah a Biatlang khat nih a Lung ahun khen, „na Covo khan na Lung awi ko, mizeihmanh apa khatnak cu si zungzal khawh asi lo«, tikha asi. Cucu ahmuh tikah cun a Lung a ilomh ngai tikah, »ziah, hi Biatlang cu nizan i ka ṭialmi bantuk asi ṭung,“ ati i nizan ṭialmi cu avon chuah tikah, „Mifim cu a Covo khan a Lung awi, cu a Covo cu zeibantuk ava si khom hmanh zongah,“ tihi arak si. Aesop nih arak ṭialmi le amah ṭialmi Sullam cu an rak ikhat ai! Mah le Covo cungah lungawi a Ṭhatnak hi Mifim dang tampi nih an rak chim le ṭial vemi asi. Rom caṭial thiam Min thang Marcus Tullius Cicero timi pa ve zong nih, „kan ngeihmi thil cungah lungawi tein um hi Rumnak vialte i Rumnak lakah angan bikmi le afek bikmi asi,“ arak ti. Cun Cicero hlanah arak ummi Grik mifim Epicurus zong nih arak chim vemi cu, „Mizeimaw kha a Lung lomhter na duh sicun a rumnak thilri kha chap chin hlah, a Duhnak deuhtu zul,“ tihi asi. Aesop tuanbia a relmi kong kha aruat ṭhan lemang i Seneca nicun thil dik asi tiah a Lung chungah a Ummi cu hiti hin aṭial; Lung lomhnak taktak cu Pathian leikap Rian hi zei dah asi ti hngalh i atu kan iputmi Caan hi nuam tein hman hi asi. Hmailei thil hi bochan tukin le hngatchan tuk awk an si lo. A fiang bikmi cu atu i kan Ngeihmi hi asi ko i hi Ngeihmi cungin a Lungawi sicun cucu aṭha bikmi asi ko. Lung lmhnak taktak cu kanmah chungah a Ummi deuhtu arak si i aleng thil an rak si lo. Cucacun Mifim cu a Covo cungah khan a ilawm i angeih lomi kha Mitthit angei lo. Seneca cu a Thihnak asau ko cang nain a chimmi Bia hi anung peng ko. Cu bantuk ṭhiam ṭhiamin Paul zong nikhan Filipi khuami Krifabu sin Ca arak kuathna khan a chimmi Bia cu, „…zeicaticun ka Ngeihmi paoh cungah Lungsi tein um ding kha ka thiam cang. Herh bauin um kha zei dah alawh ti ka hngalh, cun a Hleihluat tukin ngeih kha zei dah alawh ti zong ka hngalh. Cucacun khuazeika hmanh zongah, zeitik Caan paoh zongah, ka Paw khim zongah siseh ka rawlṭam zongah siseh, tam tukin ka ngeih zongah siseh, tlawm tukin ka ngeih zongah siseh, lungsi le hnangam tein um kha ka thiam cang,“ ati [Fili 4:11-12]. Cubantuk ṭhiam ṭhiamin Mifim dang zong nih an ti. Grik mifim Epictetus nih, „A ngeih lomi thil ruangah a Ngaih achia lo i a ngeihmi thil cungah Lung a ilawmmi cu Mifim an si,“ arak ti. Cun Rom mifim Marcus Aurelius nih, „Na ngeihmi thil ruah tlukin ngeih lomi thilhna kong ruat hlah. Na ngeihmi thil cungah khan aṭha bik bikmi kha thim law ruat tuahhna. Cun na hun hngalh dingmi cu hi thilhna hi rak ingeihhna hlah ning law zeitlukin dik ka heiruahhna hnga, tihi asi lai. Zeimaw thil ngeih tikah hin, kha thil arak ngei mihna kha an ilawm maw lawm lot i ruah hmasa hi aherh tawn ko,“ ti asi. David Grayson timi England mifim nicun, „Lung a ilawm lomi hngalh mihna paoh hi, an si lomi si duhmi le tuah khawh lomi tuah duh mihna hi an si,“ ati. Cun Tuluk mifim Lin Yutang chimmi cu, „Lung lomhnak hmuh khawh cu mahte nih ti khawh tiang le ti khawh lo tiangin hngalh khawh hi asi. Voikhat voihnih cu kann tuah khawhmi nakin tuah khawh lomi ihngalh kha aherh deuh le a biapi deuhmi asi. Lung daih lonak aum tawnnak hi mi nih kan duhmi kha an hngal lo, siloah kan duh mihna atam tuk, siloah anih bantukmi theng khi ka si lo, ti kan ruah caah asi. Midang bantuk si kha duh i kanmah sining te kha duh lo.
|
Cucacun aṭha bikmi cu kanmah sining te kha singam ko, kanmah le dirnak Hmun te thengah dir ngamh ko i midang khi va sining ti Duhnak ngeih loh i asi,“ ati. Cucacun Lomhnak taktak hmuh duh acun Bawi Jesuh chimmi Bia hi zulh awk asi. Cucu, „Mizeipaoh, amah Nunnak dawmi nicun a Nunnak cu athlau lai, hi Leicung i a Nunnak huami nih zungzal nun nakah cun a ichia lai,“ tihi asi[John 12:25]. Voikhat Amerika ramah hin Sibawi note pakhat arak um i a Min cu W. Beran Wolfe asi. Amah cu Kum 30 asi lioah asi i a sinah a rami Mizaw tampi a ilawm lomi kha a hmuhhna tikah a Khuaruah ahar i zeitital hin ka bawmin ka chang kho deuhhna hnga maw tikha aruat lemang. Zeica dah an ilomh hnga lot i aruah tikah a Lung chungin ahung chuakmi cu Grik mifim Epictetus ṭhiam nih arak chimmi, „Minung cu a ilomh lo sicun amah a ipalh asi, zeicaticun Pathian nih mi vialte hi a ilawm dingin a sermi Minung cu kan si,“ tikha asi. Minung cu Pathian nih a ilawm dingin ser ṭungin ilomh khawh loh i zeiruangah dah asi hnga tikha a heiruah lemang tikah kanmah caah tiin rak kawl ruangah asi tikha ahun hngalh. Lomhnak hi kawl chomin kawl tikah hmuh khawh arak si lo. Lomhnak hi Tuahṭuannak chungah arak ikhumh i a Ummi asi i zei thil paoh hi midang he midang caah ti tikah Lomhnak hram bikmi arak si. Cucacun a Cauk chungah hiti hin aṭial, „Lomhnak cu zei dah asi, tikha a hngalh duh sicun, Chuncha chuah nakah Suibel aum, an timi kawl awk asi lai lo, Minung lakah kawl deuh awk asi lai. A ilawm mipa cu na zoh sicun, Dum thlomi maw Inn sami maw, Ca ṭialmi maw, thil zeimaw ṭuanmi maw asi lai. Cun, cu a Rian cu amah ca lawngah a ṭhami asi lai lo, midang ca zongah a ṭhami, midang he tuah ṭimi thil asi lai. Cucacun Nunnak chungah Lung lomhnak hmuh khawh nakhnga dingah hin midang ca Ṭhatnak tuah nakah acawl cangmi chung le Bu chungah um ve kha aherh ngaingai. Nun hi a Sullam zei dah asi tihi mizeihmanh nih a Nunnak kha midang cain ahman lo sicun ahngal kho lo. Rumnak zong na ngei ko lai, Fimnak dang zong na ngei ko lai, Min thannak zong na ngei ko lai, sihmansehlaw na ilawm lo kha ngai ko. Thangṭhatnak hoihna hi mi nih Thang rak ṭhat lawngah thangṭhat asi,“ ati. Nangmah nih siloin midang deuhtu nih in thangṭhat deuhhna seh, nangmah nih siloin Khualt deuhu nih in thangṭhat deuhhna seh [Phu 27:2] timi hi a hmanngai ngaimi asi. Vawlei cungah hin midang hi um pekhna hlah sehlaw Nunman zeihmanh a umin aum hnga lo i nun zong nunphu asi hnga lo. 1953 lioah Amerika Siangbawi pali cu Phau choin Vathai cho leiah Jeep cungin an tla i Dr. John Skoglund cu a Hnakruh pakhat arak kiak, Dr. Richard cu a Liangruh akiak, Rev. Sowards cu a Hnakruh arak kiak i Rev. Johnson cu a Khaberuh arak kiak. Sualpang an tonnak kong kha Amerika Baptist Newspaper chungah an chuah i an Konglam le thil umtuning kong an ṭial dih hnuah a donghnaklei Paragraph zawnah khin an ṭialmi cu, „Hi Nunnak hi nun zongah nun hnawh phu, thih zongah thih hnawh phu,“ ti asi. Cucu Siangbawihna nih an Pawcawmnak ruah amaw, anmah ca ṭha dingin thil rak kawl amaw Phau cho sangah cun an huah le an thih dengmang? Sihin hlah! Midang caah asi, cucu nun zongah nun i nun hnawh phutnak le thih zongah thih hnawh a phutnak cu asi. Dr. Beran Wolfe zong hi a Chan arak tawi ngaite, Kum 35 ati hrawngah athi. Sihmansehlaw a Nunning cu athih hnu mi tampi caah Thazaang petu asi. Cu a Nunning cu; Lomhnak hmuh khawhnak ding Lam hi thilri tam ngeih hin asi lo, pumpakin thil tampi tuah le Min than nakah le Thang ṭhat hmuh nakah hin asi lo, sihmansehlaw midang he midang caah Rian ṭuan nakah hin asi, ati. Cu bantuk ṭhiam ṭhiamin Ray Lyman Wilbur zong nih, „Midang kha an Zawn ruahhna i an caah zeimaw le zeimaw tal tuah lo sicun, lomhnak Tihna ngan bikmi thlau tak asi ko,“ arak ti. Cun England caṭial thiam Min thang J.B. Priestly nih, „Lomhnak timi hi amah le amah a ipalh lo sicun asi kho lo. Na ilomh tikah nangmah lengah a ummi thil zeimaw chungah khan nangmah le nangmah na ipalh. Cu bantuk vein na ilomh lo ngaiah khin nangmah le nangmah ihngal buin a caah thit tum ton khat bantukin a in Nenhtu asi,“ ati. Amerika caṭialthiam Min thang Ralph Waldo Emerson zong nih, „Lomhnak hi Zihmui bantuk asi i midang cungah na toihhna tikah nangmah zong a tlawmpal cu in namh lo kho lo,“ ati. A dongh nakah, „Mizeihmanh a Nunnak humhak a Duhmi nicun a Nunnak kha asung lai i keimah ruangah a Nunnak a sungmi nicun Nunnak ahmuh lai… mizeihmanh nih zulh nan ka duh sicun, nanmah le nanmah kha nan iphilh i nan Vailam kha nan iput i nan ka zulh aherh,“ tiah nunnak Bawipa Jesuh Krih nih ati.
|